Stresi abarttığımızda vücudumuzda neler olur? Ne gibi zararları olur? Yeteri miktarda stres insana nasıl fayda sağlar ve nasıl etkiler?
Stres nedir?
Stres vücudumuzun karşılaştığı olaylar karşısında kendisini korumaya almak için vücutta salgılanan biyokimyasal tepkimelerdir. Buna bağlı olarak da vücutta çeşitli hormonlar salgılanır. Stresli zamanda beynimiz alarm verir ve daha dikkatli olmamızı sağlar. Vücutta direncimizi ve mücadele yeteneğimizi artırır. Mücadele edemezsek yorgunluk, bitkinlik, halsizlik vücudumuzda değişik ağrılarla sinyaller vermeye başlar. Bunlar mide baş sırt ve kas ağrıları vb. gibi nedenini bilmediğimiz üzüntü hali oluşabilir.
Doğru miktardaki stres bizi iyi hissettirir.
Bunun nedeni de zevk ve dopaminin. Hücrelerde ve canlılarda önemli bir nöromodülatör olmasıdır. Çoğu bitki ve hayvanlarda sentezlenir ve canlılarda beyin ve böbreklerde sentezlenir. Beyin dopamini yoğun şekilde kullanır. Dopamin tükenirse anhedoria veya disfori olarak ortaya çıkarabilir. Dopamin arasındaki ilişki ve zevk ince ve kritiktir. Nöronlar arasındaki geçişin zevk ve ödül ile olduğunu düşünür başlangıçta dopamin yolu aktivite misyonu, frontal kortekste nöronlara neden olur. Ödüle yanıt olarak en aktif hale gelir yapılacak eylem düşünce sonucunda ödül gelmiyorsa, dopamin salgılanmasında azalma olur diğer önemli bir etken de ödül dopamini arttırır buda demek oluyor ki dijital bağımlılık ve diğer bağımlı davranışlarda stresi tetiklemede en önemli etkendir.
Nöronlar arasında veya bir nöron ile başka bir tür hücre arasında iletişimi sağlayan kimyasallara nötral mistikler denir. Sinir sistemi boyunca sinirsel sinyaller bu kimyasal taşıyıcılar yardımı ile iletilir. Dopamin hücrelerde ve canlılarda önemli rol oynayan nöron modülatör bir moleküldür, çoğu hayvanda ve bazı bitkilerde sentezlenen organik bileşiklerdir ve beyin ve böbreklerde sentezlenir Karboksil molekülünden bir adet karboksil grubunu çıkarılmasıyla sentezlenen bir amindir dopamini, beynin belirli bölgesi sentezler ancak sistematik olarak birçok bölgeyi temsil eder. Beyin bir ödül sisteminde önemli bir rol oynayan birkaç farklı dopamin, yağ içerir. Bunlar hafıza, hareketlilik, motivasyon, ruh hali ve dikkat süresi dahil olmak üzere birçok vücut fonksiyonlarında yer alır.
Aşırı dopamin bağımlılığında vücuda alınımı sonucunda daha fazlasını ister, bu da daha çok haz ve zevk duygusu uyandırdığı için vücutta yoksunluk hissi oluşmaya başlar. Buna en güzel örnek madde bağımlılığıdır. Uyuşturucu kullanımı bağımlılık döngüsüdür. Bağımlılık bir ilacın ödülü alma motivasyonu ile ilgilidir.
Aşırı dopamin bizi bağımlı yapıyorsa bunun için ne tür önlemler almalıyız?
Vücudumuzdaki dopaminde bizler de belli oranda salgılanmasına dikkat etmeliyiz örneğin stres tepkisinin hormonları. Stres tepkisi için hayati önem taşıyan 2 hormon vardır bunlar epinefrin ve norepinefrindir vücut tarafından salınır. Bir diğer önemli hormon sınıfına glikokortokoitler adı verilen steroid hormonudur ve bu hormon bizim için çok önemlidir. Gulikokortikoitletin diğer adı da vücutta oluşan kortizol hormonudur ve gereğinden fazla salınımında vücutta aşırı derecede kortizol hormonu meydana getirir. Vücudumuz strese girdiği için bizim kilo kontrol ve diğer otoimmün hastalıkların başlamasına sebep olabilir. Yeteri miktardaki kortizol vücudu korur ama aşırısı olursa bu insan vücudu için zararlı tepkimelere girmeye başlar. Adrenalin bezi gulukokortikoitler kortizol salınımı beynin hormonlarını kontrol eder. Stresli bir durum olduğunda hipotalamus hormonlara uyarı sistemleri gönderir Ayrıca stres altında pankreas, devreye girer ve gulukagon hormonunun salgılanması için uyarılır. Gulıkokortikoitler glukagon ve sempatik sinir sistemi şeker gulikoz seviyesini yükseltir stres sırasında enerjiyi harekete geçirilir bu sayede diğer hormonlarda aktivite olur bu hormonlar hayatımızı dengede tutar
Neden insanlar stresi ve risk almayı seviyor?
O kadar harika hissettiriyor ki bağımlı hale geliyor çünkü stres vücut kimyasını etkiler. Bu da vücutta bazı hormonların aktivite olmasını sağlar. Örneğin beyin nöronları nörotransmitter dopaminin yoğun şekilde kullanılan bir zevk yolu içerir. Depo mineralojik beynin derinlerinde mental segment adı verilen bölgede başlar ve dopamin aktivasyonu başladığı zaman frontal korteks nöronlara neden olur. Bu da ödüle yanıt olarak en aktif hale gelip insanın zevk almasını sağlar.
Uzun süreli stres yaşarsak ne olur?
Sinaptik esneklik ve bağışıklık savunmaları bozulur. Aşırılığı amikdalayı bozar buda düşünme, sempatik düşünme sistemimizi olumsuz etkiler.
Geçici stresin faydaları nedir?
Geçici stresin faydaları motive olmuş hissi verir. Orta ve geçici stres bağışıklık sistemini artırır. Bunun nedeni orta ve geçici gulukokortikoitlerin yükselmesiyle dopamin salgılamasıdır ve beyne glikoz ve oksijen iletir bu da odaklanmış uyanık canlı motive olmuş hissi verir.
Doğru miktarda stres bize ne kazandırır stresle?
Stresli bir durumla karşılaştığımızda ilk olarak beynimiz alarm verir. Bu alarm sayesinde durumla ilgili dikkatimizi toplarız ve vücudumuzu hazırlarız. Bu hazırlanma bizim yeni duruma karşı direncimizi arttırır ve bu durum ile savaşmamız ve baş etmemizi sağlar. Eğer savaşamazsak tükenme meydana gelir. Yani strese yenik düşeriz, aşırı stres bizi hasta eder.
Stres tepkisini temelleri bizi nasıl etkiler?
Hastalık sürecinde algılama şeklimiz de değişiklikler olur. Biyoloji ve duygularımızın son derece karmaşık hale gelmesini sağlar. Aşırı duygusal rahatsızlık bizi olumsuz etkileyebilir, alıştığımız deneyimle ifade edersek stres bizi hasta edebilir ve tıpkı kritik bir değişim. Yavaş birikimin yol açtığı zararlı hastalıkların çoğuna ya da stresin neden olabileceğinin ya da çok daha kötü hale gelebileceğinin fark edilmesi olabilir. Duygusal kargaşayı, psikolojik özellikleri, toplumdaki konumumuzu ayrıca kolesterolün kan damarlarımıza yapışıp yapışmadığını veya dolaşımında güvenli bir şekilde temizlenip temizlenmediğini yağ hücrelerimizin insüline dinlemeyi bırakıp bize şeker hastalığına sürükleyip sürüklediğini, beynimizdeki nöronların oksijensiz 5 dakika hayatta kalıp kalamayacağı gibi tıbbi sorunları etkileyebilir. Kalp durması gibi stres kalbe zararlıdır. Stres bizi hasta eder stresin depresyona karşı savunmada hızla yaşlanma hızımızla ve hafızamızın ne kadar iyi çalıştığı ile bağlantıları vardır.
Son olarak belli miktardaki stres bizi çevreden gelen stresi dünyaya karşı başa çıkma etkinliğimizi artırırken fazla stres bize zarar verir.
Klinik Psikoloğ Nalan Vodinali
